Effectieve leerstrategieën 

Cognitieve leerstrategieën spelen een belangrijke rol bij het leerproces van leerlingen. Deze leerstrategieën stellen de leerling in staat om informatie te onthouden en om nieuwe informatie bij bestaande kennis in het geheugen te integreren. 

Vijf effectief bewezen leerstrategieën met maximale impact, die je in de klas kunt oefenen: 

1. Jigsaw - methode, een effectieve methode bij samenwerkend leren 
2. Retrieval practice (braindump) 
3. Concrete voorbeelden 
4. Dual coding 
5. Elaboration (vragen stellen) 

1. Jigsaw -methode 

De jigsaw strategie is een coöperatieve structuur met een hoge impact op leren.  
Deze structuur werkt als volgt: 

Leerlingen worden in expertgroepen verdeeld, waar ze samen een specifiek leerstofonderdeel bestuderen. In deze expertgroep zorgen ze ervoor dat ze straks in hun basisgroep dit specifieke leerstofonderdeel kunnen uitleggen aan de hand van een samenvatting, overzicht, minilesje, quiz of leergesprek. 

2. Retrieval practice (braindump) 

Bij leren wordt vooral gedacht en gewerkt aan het zorgen dat informatie de hoofden van onze leerlingen inkomt. Minstens zo belangrijk natuurlijk is dat die informatie er ook weer uitkomt. 

‘Retrieval practice’ is een leerstrategie die gericht is op informatie ook uit de hoofden van onze leerlingen krijgen en zo het leren te versterken. Door zeer regelmatig actief informatie terug te roepen wordt het geheugen voor deze informatie versterkt en wordt vergeten verzwakt. 

Retrieval practice is een veel onderzochte, aantoonbaar effectieve en eenvoudig uit te voeren manier van leren. Een voorbeeld van een retrieval strategie is ‘braindump’ (‘laat zien wat je weet’ of ‘stop en schrijf’). Het is een eenvoudige, korte activiteit (< 5 minuten) die als volgt werkt: 

1. Pauzeer je les, lezing of activiteit. 
2. Vraag leerlingen om alles op te schijven wat ze zich herinneren. 
3. Vervolg je les, lezing of activiteit. 

3. Concrete voorbeelden 

“Show student what success looks like” (John Hattie). Het analyseren van concrete voorbeelden is efficiënter dan uren naar de juiste oplossing zoeken. Voor beginners wordt het werkgeheugen minder belast dan bij het oplossen van onbekende problemen. Leerlingen steken energie in het doorgronden van de oplossingsstrategie en kunnen zich ontwikkelen van beginner naar expert.  

Hoe werkt het? Paul Kirschner beschrijft het als volgt: ‘Zulke voorbeelden zijn uitermate geschikt bij het leren, omdat ons werkgeheugen beperkt is en snel overvol raakt. Omdat leerlingen, bijna per definitie, de concepten en procedures die zij nodig hebben om het probleem op te lossen missen, moeten zij zonder uitgewerkte voorbeelden ‘blind’ zoeken naar de weg van probleem naar oplossing. Bij iedere stap in het proces moeten zij een heleboel dingen tegelijkertijd vasthouden in hun werkgeheugen: hoever ze zijn (Waar ben ik nu? Hoe ver ben ik op weg naar een oplossing?); wat het doel is (Waar moet ik naar toe? Wat is de oplossing?); of zij op de goede weg zijn (Helpt deze stap? Ben ik dichter bij de oplossing?); en hoe ze verder moeten (Wat is de volgende stap? Zou ik het anders kunnen/moeten doen?). Dit belast hun werkgeheugen enorm en belemmert daarmee het opslaan van informatie in het langetermijngeheugen. Met andere woorden, leerlingen zijn heel druk bezig (ze zijn wel ‘engaged’) maar ze leren en onthouden weinig’.

4. Dual coding 

De theorie ‘Dual coding’ (Allan Paivio) maakt gebruik van de kennis over hoe ons geheugen werkt. “Het werkgeheugen bestaat uit twee cognitieve werkruimtes: de een codeert en verwerkt beelden en gebeurtenissen (non-verbale informatie) terwijl de andere dat doet met taal (verbale informatie). Door beide delen van het werkgeheugen aan te spreken, verwerk je het dubbel zo sterk.” 
Bied dus nieuwe informatie in woord en in beeld aan, verduidelijk moeilijke begrippen met beeld. Als je tekst gebruikt in een presentatie, lees dan niet voor maar laat leerlingen het eerst lezen en vertel er daarna over, zodat je hun werkgeheugen niet dubbel belast. 

5. Elaboration (vragen stellen) 

Elaboration gaat over het actief verbinden van nieuwe informatie aan eerdere kennis. De leerstrategie Elaboration zorgt voor verbindingen tussen bestaande en nieuwe informatie, waardoor de nieuwe informatie beter opgeslagen wordt én later makkelijker opgeroepen kan worden.  

Een van de beste manieren om iets te leren is om leerstof te lezen en jezelf er vragen over stellen, zoals ‘Waarom werkt dit?’ of ‘Wat is de verklaring hiervoor?’. Wie zichzelf leert ‘toetsen’, weet immers of hij de leerstof al goed kent (kennis oproepen) of enkel herkent.  

Het werkt vooral bij feitelijke informatie – en dan nog voornamelijk bij onderwerpen waar leerlingen al voldoende voorkennis hebben. Deze voorkennis geeft leerlingen een basis om verklaringen te zoeken.